الگوی شناسایی سکونتگا ه های غیررسمی با بکارگیری مدل AHPدر محیط GIS - نمونه شهر کرج

یکی از مهمترین مسائلی که شهرهای کشورهای در حال توسعه را با بحران مواجه کرده است، مسئلۀ گسترش سکونتگاه های غیررسمی در آنها می باشد. این سکونتگاه ها با تفاوت در تعریف به عنوان مسکن های کنترل نشده، غصبی، در حال تغییر و تحول، حاشیه ای و خود ساخته خوانده می شوند. طبق برآوردهای صورت گرفته در حدود یک میلیارد نفر، در سرتاسر جهان در این سکونتگاه ها زندگی می کنند. این پهنه ها بستری برای بروز و گسترش ناهنجاری ها و ناپایداری ها هستند. تاکنون تلاش های زیادی برای پاسخگویی به این مسأله صورت گرفته است که دامنه ای از برخوردهای قهری و پاکسازی تا اقدامات بهسازی و توانمند سازی را د ربر می گیرد. شهر کرج نیز به واسطه فاصله کم و دسترسی های متنوع به تهران و استقرار بخش مهمی از فعالیت های پایه در پیرامون خود، کانون توجه بخش قابل توجهی از جمعیت مهاجر به حوزه شهری تهران شده است و یکی از مسائل اساسی آن ایجاد و گسترش اسکان های غیررسمی می باشد. شناخت دقیق این سکونتگاه ها از ابعاد مختلف می تواند راهنمایی مناسب برای ارائه راهکارهای ساماندهی آنها باشد. در این راستا و در گام نخست، بکارگیری روشی برای شناسایی پهنه های اسکان غیررسمی که ضمن داشتن شاخص های سرعت، سهولت و دقت، کم هزینه نیز باشد بسیار ضروری است. هدف از این پژوهش نیز ارائه الگویی با ویژگی های فو قالذکر برای شناسایی سکونتگاه های غیررسمی می باشد. روش تحقیق در این مقاله مشتمل بر سه مرحله است. در مرحله نخست با انجام مطالعات کتابخانه ای و بررسی پژوهش های مختلف، ویژگی های عام سکونتگاه های غیررسمی مورد بررسی قرار گرفت. مرحله دوم مبتنی بر مطالعات آزمایشگاهی و انجام مدلسازی و مرحله سوم نیز مبتنی بر انجام مطالعات میدانی، پرسشگری و بازدید بوده است. در فرآیند مقاله حاضر، ابتدا معیارها و الگویی عام برای شناسایی سکونتگاه های غیررسمی معرفی شده است. سپس براساس ویژگی ها و اطلاعات در دسترس از شهر کرج، معیارها به کمیت های قابل سنجش در محیط نر م افزار GIS تبدیل و الگویی ویژه برای شناسایی سکونتگاه های غیررسمی شهر کرج ارائه شد. الگوی پیشنهادی دو سطحی است. در سطح اول از طریق تلفیق فرآیند تحلیل سلسله مراتبی با محیطGIS استفاده از قابلیت های تحلیلی این نرم افزار شناسایی اولیه صورت گرفت. در سطح دوم با استفاده ازاز داده های حاصل از بازدید میدانی و انجام پرسشگری، شناسایی نهایی ازسکونتگاه های غیررسمی شهر کرج انجام پذیرفت. کاربرد این الگو در شهر کرج نشان می دهد که این الگو ضمن دارا بودن دقت کافی در شناسایی سکونتگاه های غیررسمی، در کاهش هزینه و زمان نیز بسیار موثر بوده است. همچنین از دیگر نتایج این پژوهش، ارائۀ روشی برای تبدیل معیارهای کیفی شناسایی سکونتگاه های غیررسمی به معیارهای کمی قابل سنجش در محیط GIS می باشد. الگوی پیشنهادی، قابل تعمیم به دیگر شهرهای کشور نیز می باشد. همچنین می توان با توجه به خصوصیات و ویژگی های سایر شهرهای کشور و میزان و نوع اطلاعات در دسترس از آنها، معیارهای مورد استفاده در سطح اول و دوم الگو را مورد تجدید نظر قرار داد.